Μάθημα 21: Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ευρώπης
Σε αυτή την υποενότητα θα μάθουμε:
- Να αναφέρουμε ποια είναι τα σημαντικά ποτάμια και ποιες οι σημαντικές λίμνες της Ευρώπης.
- Να περιγράφουμε ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ευρωπαϊκών ποταμών.
- Τα περισσότερα από τα ευρωπαϊκά ποτάμια έχουν μέτριο ή μικρό μήκος σε σχέση με μεγάλους ποταμούς που βρίσκονται σε άλλες ηπείρους της Γης, εκτός από κάποια ποτάμια της ανατολικής Ευρώπης και τον Δούναβη. Επειδή η ρωσική πεδιάδα είναι αρκετά μεγάλη, μόνο σ’ αυτήν υπάρχουν μεγάλα σε μήκος ποτάμια, με εξαίρεση τον Δούναβη, που ξεκινά από το κέντρο της Ευρώπης και εκβάλλει στη Μαύρη θάλασσα περνώντας από πολλά κράτη.
- Τα ποτάμια των βόρειων περιοχών της Ευρώπης παγώνουν τον χειμώνα, με συνέπεια να μειώνεται και η οικονομική τους σημασία όσον αφορά την ποταμόπλοια, την παραγωγή ενέργειας κ.ά. Ωστόσο, στα ποτάμια της Σκανδιναβίας (Νορβηγίας, Σουηδίας), που είναι μικρά σε μήκος αλλά πολύ ορμητικά και με σημαντική ποσότητα νερού κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι, παράγεται μεγάλη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας. (Η Νορβηγία καλύπτει όλες σχεδόν τις ενεργειακές ανάγκες της από υδατοπτώσεις.)
Ο μεγαλύτερος ποταμός της Ευρώπης είναι ο Βόλγας και ακολουθούν ο Δούναβης, ο Δνείπερος, ο Ντον και ο Πετσόρα. Εκτός από τον Δούναβη, οι άλλοι τέσσερις μεγάλοι ευρωπαϊκοί ποταμοί βρίσκονται στη ρωσική πεδιάδα.
Στην Ευρώπη υπάρχουν πολλές λίμνες, αλλά λίγες έχουν μεγάλη επιφάνεια, αφού οι γεωμορφολογικές συνθήκες δεν επιτρέπουν τον σχηματισμό μεγάλων λιμνών. Οι μεγαλύτερες λίμνες της Ευρώπης βρίσκονται συγκεντρωμένες στο βόρειο τμήμα της. Η Λάντογκα είναι η μεγαλύτερη φυσική λίμνη της Ευρώπης και ακολουθούν η Ονέγκα και η Βένερν.
Τι είναι και πώς σχηματίζονται τα φιόρδ;
Τα φιόρδ είναι μακρόστενοι θαλάσσιοι όρμοι με απότομες πλάγιες ακτές, που μοιάζουν με πλημμυρισμένα φαράγγια ποταμών και δημιουργήθηκαν πριν χιλιάδες χρόνια κατά το λιώσιμο των πάγων, μετά την τελευταία εποχή των παγετώνων, όταν το νερό της θάλασσας πλημμύρισε τις κοιλάδες που είχαν δημιουργήσει οι παγετώνες. Βρίσκονται κυρίως στις δυτικές ακτές της Νορβηγίας, αλλά και στις ακτές της Χιλής. Φιόρδ υπάρχουν επίσης στην Αλάσκα, την Ανταρκτική, τον Καναδά, τη Γροιλανδία, τις Νήσους Φερόες, την Ισλανδία, την Καμτσάτκα, τη Νέα Ζηλανδία, τη Σκωτία και αλλού. Η παγετωνική διάβρωση έχει δημιουργήσει πολύπλοκους δαντελωτούς όρμους με μεγάλη εισχώρηση στην ξηρά. Το μήκος μερικών φιορδ ξεπερνά τα 200 χιλιόμετρα και το βάθος τους τα χίλια μέτρα.
- Παγετώνες ονομάζονται μεγάλες μάζες πάγου κινούμενες λόγω συμπίεσης του χιονιού. Οι παγετώνες αποτελούν αντικείμενο έρευνας και μελέτης της Παγετωνολογίας. Σχηματίζονται σε περιοχές υπεραιωνόβιας παρουσίας χιονιού. Στις εκτάσεις αυτές λόγω της γεωγραφικής τους θέσης (Αρκτική, Ανταρκτική) ή του ύψους που βρίσκονται, η ποσότητα του χιονιού που πέφτει είναι μεγαλύτερη της ποσότητας του τηκόμενου και στη συνέχεια εξατμιζόμενου πάγου. Αυτό έχει ως συνέπεια οι συσσωρευμένες και συνεχώς αυξανόμενες μάζες (π.χ. ο παγετώνας Taku στην Αλάσκα έχει πάχος 1.480 μ.!) να μεταβάλλονται λόγω της πίεσης εκ του βάρους τους σε πάγο, ο οποίος αν και σκληρός και καταφανώς εύθραυστος, όπως το γυαλί, κινείται προς τη θάλασσα.
Γενικά οι παγετώνες ρέουν ως «ποταμοί πάγου» τροφοδοτούμενοι από το χιόνι της χιονόπτωσης, ακριβώς όπως οι ποταμοί από τη βροχή. Η ταχύτητα μετακίνησης των ταχυτέρων τμημάτων των μεγάλων παγετώνων των Άλπεων υπολογίζεται σε 30 – 90 εκατοστά του μέτρου το εικοσιτετράωρο.
- Ο παγετωνικός πάγος αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό απόθεμα γλυκού νερού στη Γη.
- Παγόβουνο χαρακτηρίζεται όγκος πάγου που αποσπάται από τους πολικούς κρυσταλλώνες ή από τους παγετώνες και επιπλέει στη θάλασσα.